بازنمایی نقش روحانیت در سینمای پس از انقلاب با رویکرد زندگی دینی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان قم

2 هیئت علمی دانشگاه ادیان

3 دانشیار گروه فلسفه/ دانشگاه تهران

چکیده

 سینما عرصه و نمایشی عمومی و یکی از بسترهای فرهنگی و شناختاری جامعه است. در این میان روحانیت می‌تواند از مهم‌ترین کنش‌گران در انتقال پیام‌ها و ارزش‌های مربوط به ترویج و تعلیم «سبک زندگی» دین در فضای ارتباطی باشد.
این مقاله می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که روحانیت در سینمای پس از انقلاب، چه نقشی را ایفا کرده است و چگونه از حضور خود به عنوان کنش‌گر و مبلغ دینی، برای اثرگذاری در فضای جامعه بهره برده است؟ روش به‌کار رفته در این مطالعه، نوعی تحلیل مضمون، همراه با رمزگشایی و بازنمایی از مؤلفه‌های ترویجی سبک زندگی اسلامی، با محوریت کاراکتر روحانیت در سینمای دو دهۀ اخیر است. نوآوری مقاله برخلاف پژوهش‌های پیشین، در استخراج مؤلفه‌های سبک زندگی دینی است. نتایج به‌دست‌آمده از این جستار نشان می‌دهد که در غالب این آثار، به غیر از الگوی ساده‌زیستی، چندان به نشانه‌ها و الگوهای ظاهری سبک زندگی، مانند نوع خوراک، پوشاک، تفریح و شیوه‌های گذران حیات توجه نشده است و بیشتر مناسبات رفتاری، اجتماعی و ارتباطی روحانیون مورد توجه قرار گرفته است که با مفهوم اخلاق کاربردی هم‌خوانی دارد؛ همچنین در این فیلم‌ها، ابعاد اجتماعی شخصیت‌های روحانی -که ذیل سبک زندگی اجتماعی قرار می‌گیرد- در مقایسه با دیگر ابعاد سبک زندگی (نظیر سبک زندگی اقتصادی و فرهنگی) بازتاب وسیع‌تری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Representation of the role of the clergy in post-revolutionary cinema with an approach to religious life

نویسندگان [English]

  • Allahkaram Karamipour 2
  • seyed mohammad ali dibaji 3
2 Faculty of the University of Religions
3 Associate Professor, Department of Philosophy, Farabi Campus, University of Tehran
چکیده [English]

Cinema as a public arena and theater is one of the cultural and cognitive contexts of a society. In the meantime, the clergy, as one of the most important actors, in order to convey messages and values ​​in the communication space as a promotion and teaching of the "lifestyle" of religion.
This article seeks to answer the question of what role did the clergy play in post-revolutionary cinema and how did they use their presence as religious preachers to influence the atmosphere of society? The method used in this study is a kind of content analysis, along with deciphering and representing the promotional components of the Islamic lifestyle, focusing on the character of the clergy in the cinema of the last two decades. The innovative aspect of the article is in terms of extracting the components of religious lifestyle in it. However, previous studies have not been able to extract the components of the religious lifestyle. The results of this study show that in most of these works, in addition to the simple biological pattern, much attention is paid to the signs and patterns of lifestyle, such as the type of food, clothing, entertainment and ways of living. Most of the social, behavioral, and communicative relationships of the clergy have been considered, which is consistent with the concept of applied ethics. Also in these films, the social dimensions of spiritual personalities - which fall under the social lifestyle - are more widely reflected than other dimensions of lifestyle (such as economic and cultural lifestyle).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Media
  • religion
  • lifestyle
  • religious lifestyle
  • content analysis
  • Iranian cinema
  • clergy
  1. قرآن کریم.
  2.  آوینی، مرتضی. ۱۳۸۷. گزیده‌ای از نظرات شهید سیدمرتضی آوینی در باب سینما (حکمت سینما). مجلۀ نقد سینما 13 (54): 5-6.
  3. ابن‌أبی‌جمهور محمد بن‌علی، بن‌الاحسائی.  ۱۴۰۵. عوالی‌اللئالی العزیزیۀ فی الاحادیث الدینیه. تحقیق آقامجتبی محمدی عراقی، جلد 1. قم: انتشارات سیدالشهدا؟ع؟.
  4. ابن‌شعبه الحرانی حسن بن‌علی. ۱۴۲۳. تحف العقول. بیروت: مؤسسه العلمی.
  5. ابن‌شهرآشوب، محمد بن‌علی. ۱۳۷۶. مناقب آل ابی‌طالب. نجف: حیدریه.
  6. ابوالحسن علی بن‌جعفر الصادق؟ع؟. ۱۴۰۹ق. مسائل علی بن‌جعفر و مستدرکاتها. تحقیق: مؤسسه آل‌البیت؟عهم؟. کنگرۀ جهانی امام رضا؟ع؟. مشهد.
  7. اخلاقی، محمدعلی. ۱۳۸۱. بررسی جامعه‌شناختی شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. مؤسسۀ آموزشی- پژوهشی امام خمینی؟ره؟.
  8. اربلی، علی بن‌عیسی. ۱۳۸۱. کشف اللغه فی معرفه الائمه. تحقیق حسین زوائی. تبریز: چاپ اسلامی.
  9. افروغ، عماد. ۱۳۷۳. دین و قشربندی. مجلۀ راهبرد 3 (3): 104-119.
  10. انوشه، حسن. ۱۳۷۰. ترجمۀ تاریخ ایران کمبریج. تهران: انتشارات مطبوعات علمی.
  11. برزگر، ابراهیم، و حسین امانلو. ۱۳۹۵. شاخص‌های مطلوب سبک زندگی کارگزاران نظام مردم سالار دینی ایران، مجلۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست 4 (16): 9-38.
  12. بصیری، مریم. ۱۳۹۵. دین در کادر تصویر. تهران: نشر احیا.
  13. بوردیو پ. ی. 1984. نظریۀ کنش، دلایل عملی و انتخاب عقلانی. ترجمۀ مرتضی مردی‌ها. ۱۳۸۱.  تهران: انتشارات نقش و نگار.
  14. پرهام، باقر، مترجم. ۱۳۸۳. صور بنیانی حیات دینی. نوشتۀ امیل دورکیم. تهران: نشر مرکز.
  15. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن‌محمد. ۱۳۶۶. غررالحکم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  16. توکلی، محمدجواد، و امید ایزانلو. ۱۳۹۵. تحلیل کارکرد سبک زندگی اقتصادی مطلوب در اسلام. پژوهش‌نامه سبک زندگی 1 (2): 47-70.
  17. جعفری‌نژاد، سیدابوالفضل. ۱۳۸۴. تأملی در نظریات جامعه‌شناسی دینی معاصر. مجلۀ نامۀ فرهنگ 13 (‌۵۶): 172-191.
  18. جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۹۱. مفاتیح الحیات. قم: نشر اسرا.
  19.  جواهرساز، طاهره، مترجم. ۱۳۷۹. شناخت طبیعت انسان. نوشتۀ آلفرد آدلر. تهران: رشد.
  20. حسنی، محمدحسین، محمدسعید ذکایی، ابوتراب طالبی و علی انتظاری. ۱۳۹۶. مفهوم‌سازی سبک زندگی فرهنگی. مجلۀ جامعه‌پژوهی فرهنگی 8 (1): 23-44.
  21. حمیری، ابوالعباس. ۱۴۱۳. قرب الاسناد. قم: نشر آل البیت؟عهم؟ لاحیاء التراث.
  22. خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۸۹. کلام جدید با رویکرد اسلامی. قم: نشر معارف.
  23. رسولی، محمدرضا و غزال بی‌بک‌آبادی. 1390. بررسی مؤلفه‌های سبک زندگی در فیلم‌های سینمایی دهۀ ۶۰ ، ۷۰ و ۸۰ سینمای ایران. مجلۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات 7 (25): 95-125.
  24. ساروخانی، باقر. ۱۳۸۰. درآمدی بر دایرۀ المعارف علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
  25. سیدرضی. ۱۳۶۶. نهج البلاغه، ترجمه علی‌نقی فیض الاسلام. تهران: انتشارات فیض الاسلام.
  26. شجاعی‌زند، علی‌رضا. ۱۳۸۴. مدلی برای سنجش دین داری در ایران. مجلۀ جامعه‌شناسی ایران 6 (1): 34-66.
  27. شرف‌الدین، سیدحسین. ۱۳۹۰. رسانۀ دینی و چیستی آن. مجلۀ تخصصی دین و رسانه 9 (4): 13-51.
  28. شریفی، احمدحسین. ۱۳۸۴. آیین زندگی: اخلاق کاربردی. قم: معارف.
  29. شعیری، محمد بن‌محمد بن‌حیدر. ۱۳۶۳. جامع‌الاخبار. قم: شریف رضی.
  30. شیخ صدوق، محمد بن‌علی ابن‌بابویه. ۱۴۱۳. من لایحضره الفقیه. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  31. غبرایی، محمد، مترجم. ۱۳۸۸. درآمدی بر مطالعات ارتباطی. نوشتۀ جان فیسک. تهران: دفتر مطالعه و توسعۀ رسانه‌ها.
  32. غفاری، حسین. ۱۳۹۴. تحول آرای فلسفی یورگن هابرماس دربارۀ نقش دین در حوزۀ عمومی. مجلۀ فلسفه 43 (2): 21-38.
  33. فاضلی، محمد. ۱۳۸۲. مصرف و سبک زندگی. تهران: صبح صادق.
  34. فعالی، محمدتقی. ۱۳۹۷الف. سبک زندگی و سیره: تمایزات و اشتراک‌ها. پژوهش‌نامه سبک زندگی 4 (6): 89-104.
  35. فعالی، محمدتقی. ۱۳۹۷ب. نسبت‌سنجی سبک زندگی اسلامی با دانش اخلاق و مفاهیم ارزشی. مجلۀ پژوهش‌نامه اخلاق 11 (42): 133-152.
  36. طباطبایی، صادق، مترجم. ۱۳۸۸. زندگی در عیش مردن در خوشی. نوشتۀ نیل پستمن. تهران: اطلاعات.
  37. طبرسی، علی بن‌الحسن. ۱۳۸۵. مشکاه الانوار. النجف الاشرف: الحیدریه.
  38. کردبچه، محمدحسین، مترجم. ۱۳۶۸. سفرنامه. نوشتۀ بنجامین تهران: انتشارات علمی.
  39.  کرمی، الهام و باقر ساروخانی. 1393. بررسی جامعه‌شناختی سبک زندگی در سینمای ایران پس از انقلاب (فیلم‌های اجتماعی پرفروش دهۀ هشتاد). مجلۀ جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 5 (1): 59-86.
  40. کلینی، محمد بن‌یعقوب. ۱۳۶۵. الکافی، ج ۲ و ۵، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
  41. کوفی، محمد بن‌سلیمان. ۱۴۱۲. مناقب امیرالمومنین؟ع؟. قم: مجمع الثقافه.
  42. نیک‌فرجام، امید، و امیر احمدی آریان. ۱۳۸۴. کاوش در الهیات سینما، نوشتۀ کلایو مارش و گی آرتیز. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
  43. محمدی، افشین و غزال بی‌بک‌آبادی. 1389. بررسی مؤلفه‌های سبک زندگی و الگوی رفتار در فیلم‌های سینمایی پرفروش. مجلۀ پژوهش فرهنگی 11 (11): 97-138.
  44. مددپور، محمد. ۱۳۸۷. حقیقت و هنر دینی. تهران: سوره مهر.
  45. مطهری، مرتضی. ۱۳۷۶. آشنایی با علوم اسلامی، جلد سوم: اصول فقه. تهران: صدرا.
  46. منتظری، حسینعلی. 1388. اسلام، دین فطرت. تهران: نشر سایه.
  47. موفقیان، ناصر، مترجم. 1382. تجدد و تشخص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید). نوشتۀ آنتونی گیدنز. تهران: نشر نی.
  48. مهدوی‌کنی، محمدسعید. ۱۳۸۷. دین و سبک زندگی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق؟ع؟.
  49. مهدی‌زاده، سیدمحمد. ۱۳۸۷. رسانه و بازنمایی. انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  50. نبوی، محمد، و مهران مهاجر، مترجم. ۱۳۸۷. مفاهیم بنیادی نظریۀ فرهنگی. نوشتۀ اندرو ادگار و دیگران. تهران: نشر آگه.
  51. نیلی، هادی، و حمیدرضا جلایی‌پور، مترجمان. ۱۳۸۷. مصاحبۀ دین و مدرنیته. نوشتۀ برایان ترنر. بازتاب اندیشه 9 (97): 101-106.
  52. هورکهایمر، مارکس، و تئودور آدورنو. ۱۹۷۲. صنعت فرهنگ‌سازی روشنگری به‌مثابه فریب توده‌ای. ترجمه مراد فرهادپور. 1380. فصلنامۀ ارغنون 7 (۱۸): 35-83.
  53. هوور، استوارت. ۱۳۸۵. بازاندیشی درباره رسانه، دین و فرهنگ. ترجمۀ مسعود آریایی نیا. تهران: دفتر عقل.

 

55. Bausinger. Human 1984. Media Technology and Daily life. Media culture and society.

56. Sydney 2001. oxfoed advanced learners dictionary of current English Oxford:oxford university.