آسیب‌‌شناسی رشد اخلاقی در زیست اجتماعی اسلامی از منظر قرآنی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

چکیده

مقاله حاضر با روش درون‌‌دینی، به آسیب‌‌شناسی موانع رشد اخلاقی جامعه در زندگی اجتماعی اسلامی می‌‌پردازد که با ترسیم هندسه اخلاق اجتماعی در قرآن، شامل بر اخلاق بین‌‌شخصی و جامعه‌‌نگر است. آسیب‌‌شناسی رشد اخلاق اجتماعی، به معنای رصد عوامل، موانع، زمینه‌‌هایی است که رشد اخلاقی در جامعه را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. تحلیل آسیب‌‌ها در این مقاله، نمایانگر همه‌‌سونگری و نگاه جامع سبک زندگی قرآنی، به عوامل و موانع رشد اخلاق اجتماعی است که علاوه بر تأکید بر عقل‌‌گرایی و خردورزی، به مسائل هیجانی-عاطفی و نیز تأثیر محیط در میزان اخلاق‌‌گرایی جامعه می‌‌پردازد. در مقام آسیب‌‌شناسی، به آسیب‌‌های سطح کلان و آسیب‌‌های سطح خرد پرداخته‌‌ایم. در سطح کلان، بی‌‌توجهی به رویکرد جامعه‌‌نگر، تعصبات قومی و عادت‌‌واره‌‌ها، روش آموزش اخلاق، فرار از قانون، عدم نظارت همگانی، جزئی‌‌نگری و سخت‌‌یابی اصول اخلاقی و بی‌‌توجهی به اصول ثابت و همه‌‌جائی، روحیه دشمنی، اختلاف و عدم اتحاد در جامعه و ... رصد شده است. آسیب‌‌های سطح خرد، به آسیب‌‌های درونی (نظیر عدم تعقل، جهل، شعار پاکی دل، دین‌داری نادرست، خودخواهی، دنیاگرایی، ظاهرپرستی و ...) و آسیب‌‌های محیطی (تأثیر جامعه و فرهنگ، خانواده، محیط دوستان و...) قابل‌تحلیل است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Quranic pathology of moral development in Islamic social life

نویسنده [English]

  • Fereshteh Abolhassani Niaraki
Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Mazandaran, Mazandaran, Iran.
چکیده [English]

The present article deals with the pathology of the obstacles to the moral development of society in Islamic social life by intra-religious method, which, by drawing the geometry of social ethics in the Qur'an, includes interpersonal and socialist ethics. Pathology of social ethics development means observing the factors, obstacles, and contexts that affect moral development in society. Harms analysis in this article shows the omniscience and comprehensive view of the Qur'anic lifestyle to the factors and obstacles to the development of social morality, which, in addition to emphasizing rationalism and rationality, addresses emotional-affective issues as well as the impact of environment on the ethics of the society. This article dealt with macro-level harms and micro-level harms from a pathologic view. At the macro level, indifference to the socialist approach, ethnic prejudices and customs, the method of teaching ethics, evasion of the law, lack of public oversight, partiality and the rigidly achieving of moral principles and disregard for fixed and ubiquitous principles, hostility, differences and lack of unity in society and ... were identified. Micro-level harms can be analyzed in terms of internal harms (such as irrationality, ignorance, chastity slogan, false religiosity, selfishness, secularism, superficiality, etc.) and environmental deviants (impact of society and culture, family, friends, etc.).
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • social ethics
  • moral development
  • pathology
  • social life
  • Quran
  1. قرآن کریم
  2. نهج‌‌البلاغه
  3. ابن مسکویه رازی. 1381. تهذیب الاخلاق. ترجمه علی اصغر حلبی. قم: اساطیر. چاپ اول.
  4. ابوالحسنی نیارکی، فرشته. 1397. الگوی رشد اخلاقی از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی. مجله اخلاق وحیانی 8 (15): 75-106.
  5. ارزانی، حبیب‌‌رضا و محمدرضا ارزانی.1392. همراهی اثربخش ایمان و عمل صالح در قرآن کریم. مجله اخلاق 3 (9): 121-144.
  6. تمیمی آمدی، عبدالواحد. بی‌‌تا. ترجمه تصنیف غررالحکم و دررالکلم. ترجمه مصطفی درایتی.
  7. جوادی آملی، عبدالله.1391. مفاتیح الحیاه. قم: اسراء. چ هشتم.
  8. دورکیم، امیل. 1355. قواعد روش جامعه‌‌شناسی. ترجمه علی محمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران.
  9. روشه، گی. 1386. تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی. تهران: نشر نی.
  10. طوسی، نصیرالدین. 1375. شرح الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
  11. طوسی، نصیرالدین. 1377. اخلاق محتشمی. با دیباچه و تصحیح محمدتقی دانش‌‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  12. طوسی، نصیرالدین. 1387. اخلاق ناصری. به تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.
  13. علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1374. ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى، قم: دفتر انتشارات اسلامی. چ 5. 20 ج.
  14. علی‌اکبری، مهناز، احمد علیپور و مهناز درنجفی شیرازی. 1393. اثربخشی قصه‌‌گویی بر مؤلفه‌‌های هوش اخلاقی کودکان دختر پیش‌‌دبستانی در شهر اصفهان. دوفصلنامه علمی پژوهشی شناخت اجتماعی 2 (6): 33-43.
  15. علی‌اکبریان، مجتبی. 1392. بررسی اهمیت حق‌‌الناس در قرآن کریم. حسنا؛ فصلنامه تخصصی در تفسیر 5 (19): 108-134.
  16. غفوری، آرزو و کیوان صالحی. 1395. بازنمایی فرآیند شکل‌‌گیری دگرگونی ارزشی در افراد با محوریت زنان: مطالعه‌‌ای به روش نظریه برخاسته از داده‌‌ها. مطالعات اجتماعی-روان‌‌شناختی زنان 14 (4): 157-208.
  17. فرامرز قراملکی، احد. 1383. اخلاق حرفه‌ای. تهران: نشر مجنون.
  18. قراملکی، احد فرامرز. 1388. اخلاق سازمانی. تهران: سرآمد. چ 1.
  19. قراملکی، احد فرامرز. 1396. درآمدی بر اخلاق حرفه‌‌ای. تهران: سازمان مدیریت صنعتی. چاپ ششم.
  20. قرائتی، محسن. 1383. تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن. چاپ یازدهم.
  21. کریمی، روح‌الله. 1394. حلقه‌ی کندوکاو اخلاقی؛ تربیت اخلاقی در برنامه‌ی فلسفه برای ‌کودکان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  22. کریمی، یوسف. 1393. نگرش و تغییر نگرش. تهران: ویرایش.
  23. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. 1389. اصول کافی. ترجمه شیخ محمدباقر کمره‌‌ای. قم: انتشارات اسوه؛ چاپ یازدهم.
  24. کیلن، ملانی و جودیث اسمتانا. 1389. رشد اخلاقی. ترجمه محمدرضا جهانگیر زاده، علیرضا شیخ شعاعی، سیدرحیم راستی تبار. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
  25. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. 1407. الکافی. مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى محمد. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  26. لیپمن، متیو، آن شارپ و فردریک اسکانیان. 1395. فلسفه در کلاس درس. ترجمه محمد زهیر باقری نوع پرست. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  27. مجلسی، محمدباقر. 1403 ق. بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  28. محققی، حسین و سعید صحابت انور. 1396. روابط اجتماعی و اخلاق از دیدگاه حضرت علی در نهج‌‌البلاغه. فصلنامه پژوهشی نهج‌‌البلاغه 5 (18): 15-31.
  29. محمدی، محمدحسین. 1398. هزار و یک حکایت اخلاقی. 2 ج. تهران: نیلوفرانه.
  30. مصباح یزدی، محمدتقی. 1388. انسان‌‌سازی در قرآن. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  31. مطهری، مرتضی. 1385. مجموعه آثار. ج 1. تهران: انتشارات صدرا. چاپ سیزدهم.
  32. مطهری، مرتضی. 1372. مقدمه‌‌ای بر جهان‌‌بینی اسلامی (5)، جامعه و تاریخ. تهران: صدرا.
  33. مکارم شیرازی، ناصر. 1389. اخلاق در قرآن. قم: انتشارات علی بن ابی‌‌طالب (ع).
  34. نیبور، راینهولد. 1389. انسان اخلاقی و جامعه غیراخلاقی، (مطالعه‌‌ای در باب اخلاق، سیاست و عدالت). ترجمه رستم فلاح. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  35. وثوقی، منصور و حسین اکبری. 1389. روندها و عوامل مؤثر بر تغییر در ارزش‌ها: یک مطالعه تطبیقی، مجله تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی 4 (59): 93-128.
  36. وجدانی، فاطمه. 1393. جایگاه یادگیری ضمنی و غیرمستقیم در آموزش اخلاق. فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش‌‌نامه اخلاق 7 (26): 47-58.

 

  1. Haidt, J. (2001). The emotional dog and its rational tail: A social intuitinist approach to moral judgement. Psychological Review, 108, 814-834.
  2. Hoffman, Martin.L. (2000), Empathy and moral development: Implications for caring and justice, Cambridge, England: Cambridge university press.
  3. Piaget, j. (1948). The moral judgement of the child. Translated by Marjorie Gabain, printed in U.S.A. Free press, GLENCOE, ILLINOIS.
  4. Kohlberg, L. (1984) Essayes in moral development: The psychology of moral development, Vol. 2. New York: Harper & Row.
  5. Seligman, M. E. P. & Csikszentmihalyi, M. (٢٠٠٠). Positive psychology: An introduction.American psychologist, ۵۵, ۵-١۴.
  6. Nussbaum, M.C. (1999). Sex and Social justice. New York: Oxford University press.
  7. Turiel, Elliot. (1985).The development of social knowledge: Morality and convention. Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne Sydney: Cambridge, university press, reprinted.
  8. Stipek, D. (1995). The development of pride and shame in toddlers, In J.P. Tangney & K. W. Fischer (Eds.), Self-conscious emotions (pp. 237-252). New York: Guilford.