بازشناسی جایگاه حرم امام‌زادگان در هویت شهری با تأکید بر سبک زندگی ایرانی -اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

 هویت سکونتگاه‌ها می‌تواند بر اساس امامزاده‌ها به‌عنوان کانونی سبک‌ساز و قلب تپنده شهرها مطالعه شود. امامزاده‌ها به‌عنوان مرکزی مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، نقش مهمی در سبک زندگی و هویت شهرهای ایرانی دارند. این فضاها ضمن داشتن مرکزیت در استخوان‌بندی شهرهای ایرانی، بسترِ رویدادها و حیات فرهنگی-اجتماعی شهروندان در مناسبت‌ها و ایام خاص هستند. جایگاه حرم امام‌زاده‌ها در سبک زندگی، در تداوم حیات پایدار از طریق آیین زیارت، توسل و نیایش، در مناسبت‌های خاص به کانون برگزاری آیین‌ها و سنت‌های دینی و مذهبی به‌ویژه جشن‌ها، اعیاد و عزاداری‌های تبدیل می‌شوند. ازاین‌رو، مقاله حاضر به بازشناسی جایگاه و اهمیت بنیادین حرم امام‌زاده‌ها در هویت شهرها و سبک زندگی شهروندان می‌پردازد. به‌طورکلی، امام‌زاده‌ها نقشی هویت‌بخش و سبک‌ساز در ساختار فرهنگی، اجتماعی و کالبدی شهری دارند. در بعد فرهنگی و اجتماعی، جاذب افراد و گروه‌های جامعه در فضایی واحد و القای حس‌وحال مذهبی و روحانی، نماد پایدار فرهنگی و بستر بی‌بدیل نمایشگر هویت اجتماعی محسوب می‌شود. این امر باعث پایداری فرهنگی و اجتماعی شهرها گشته و موجبات تقویت امنیت روانی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را فراهم می‌آورند. در بعد کالبدی، امام‌زاده‌ها، در نقاط کلیدی و ساختاری شهرها و روستاها قرار دارند. در این راستا، ارتباط و اتصال فضاهای امام‌زاده با اجزا و عناصر پیرامون خود به‌ویژه شبکه معابر و مسیرهای اصلی و فرعی، مساجد، بازارها و محله‌های پیرامونی، حائز اهمیتی قابل‌توجه در طراحی شهری سکونتگاه‌های مذکور است. رابطه بین سبک زندگی ایرانی-اسلامی و حرم‌های مطهر امامزادگان را می‌توان در ابعاد نیایش و زیارت، محضور و معاشرت در اجتماع، رفتار و گفتار، جلو و پوشش، خرید و مصرف، تفریح و فراغت، کسب‌وکار، تربیت فرزندان بررسی نمود که در هرکدام از ابعاد مذکور سبک زندگی ایرانی-اسلامی دارای اصول، قواعد، الگوها و مصادیقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Recognition of positon of Shrines of Imams’ Offspring in the Urban Identity with a Glance at the Iranian-Islamic Lifestyle

نویسنده [English]

  • Asghar Moulaii
An assistant professor at The Civil and Architectural Engineering Collage, the Islamic University of Art, Tabriz
چکیده [English]

    It is possible to study the identity of shrines of Imams’ offspring as the center for style-creating and the heartbeat of cities. As religious, social, and cultural places, shrines of Imams’ offspring play a significant role in the lifestyle and the identity of Iranian cities. Those spheres provide a suitable ground for social and cultural events on different occasions and particular days, and a center for the skeleton of cities of Iran, as well. Through pilgrimage, invocation, and supplication, those shrines prove to be a stage for holding religious rites festivals and mourning. This is why the article intends to recognize the position of such holy shrines in the process of making the urban identity and the lifestyle for their citizens.
    As to the cultural and social dimensions, they bring together different individuals and groups in one unanimous sphere inspired by some spiritual and religious feeling; and as an enduring symbol of culture and nonpareil ground for social activity, they strengthen the social, cultural and psychic security of the society. As to the physical dimension, they are located in the key locations of the structure of the cities and villages. The connections of the spheres of those shrines to the surroundings such as the web of passages, main roads and bypasses, mosques, shopping malls and the like are all of the most importance in the civil planning of the related residences. The relation between the Iranian-Islamic lifestyle and those holy shrines can be studied in various dimensions of pilgrimage and supplication, social intercourse, deeds and creeds, clothing and appearance, purchase and consumption, leisure time and entertainment, business, training the children and so on, each of which has its particular principles, rules, examples and instances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the shrines of imams’ offspring
  • urban identity
  • lifestyle
  • a social-cultural center
  • urban structure
  1. امین زاده، بهناز. 1379. حسینیه‌ها و تکایا: بیانی از هویت شهرهای ایرانی. نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبای دانشگاه تهران 6: 55-66.
  2. افروغ، عماد. 1377. فضا و نابرابری اجتماعی. انتشارات دانشگاه تربیت مدرس. چاپ اول.
  3. بتنلی، ای‌ین، آلن الکک، پال مورین، سو مک‌کلین، و گراهام اسمیت. محیط‌های پاسخده. ترجمه دکتر مصطفی بهزادفر. 1382. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
  4. بلوک باشی، علی. 1381. هویت‌سازی اجتماعی از راه باد زدایی گشتاری. نامه انسان‌شناسی.
  5. فرخ یار، حسین. 1369. مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال (کاشان). کاشان: انتشارات هیئت امناء سلطان علی بن محمدباقر (ع). چاپ اول.  
  6. بوم‌سازگان، پایدار. 1386. طرح جامع تهران: شهرداری تهران.
  7. پاکزاد، جهانشاه. 1386. مجموعه مقالاتی در باب معماری و طراحی شهری: سیمای شهر و آنچه کوین لینچ از آن می‌فهمید. تهران: انتشارات شهیدی.
  8. جواهری، میکائیل. 1385. مساجد در اسلام. ایران. تهران. مقاله اینترنتی.
  9. توسلی، محمود. 1366. حسینیه‌ها، تکایا، مصلاها، معماری ایران: دوره اسلامی. به کوشش محمدیوسف کیانی. تهران: جهاد دانشگاهی.
  10. باهنر، ناصر. 1388. حسینیه و اماکن مذهبی. مقاله اینترنتی. قابل‌دسترسی در پایگاه اینترنتی: www.nbahonar.com.
  11. نقره‌کار، عبدالحمید. 1387. درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی. معاونت معماری و شهرسازی. دفتر معماری.
  12. دانش‌پژوه، منوچهر. 1385. بررسی سفرنامه‌های دوره صفوی. اصفهان: فرهنگستان هنر.
  13. کمپر، انگلبرت. سفرنامه کمپر. ترجمه کیکاووس جهانداری. 1363. تهران: انتشارات خوارزمی.
  14. ابن‌بطوطه. سفرنامه ابن بطوطه. ترجمه محمدعلی موحد. 1370. انتشارات آگاه.
  15. هیل، درک، و اولگ گرابر. معماری و تزیینات اسلامی. ترجمه مهرداد وحدتی. 1368. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  16. سلطان‌زاده، حسین. 1362. روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  17. فانی، کامران، و بهاءالدین خرمشاهی. 1366. مدخل‌های حسینیه. کتاب ‌دایرةالمعارف تشیع. زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی. تهران.
  18. فرگاس، جوزف پی. روان‌شناسی تعامل اجتماعی (رفتار میان‌فردی). ترجمه خشایار بیگی و مهرداد فیروز بخت. 1379. تهران: انتشارات ابجد.
  19. عرب‌خدری، ساناز. 1390. ضرورت‌های توسعه گردشگری مذهبی در ایران. مقاله اینترنتی. پایگاه اینترنتی حوزه:  www.hovzeh.net
  20. کارمونا، ماتیو. مکان‌های عمومی-فضاهای شهری (ابعاد طراحی شهری). ترجمه پروین پرتوی. 1385. تهران: دانشگاه هنر. چاپ اول.
  21. کیانی، محمدیوسف. 1381. تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: انتشارات سمت. چاپ چهارم.
  22. لینچ، کوین. شکل خوب شهر. ترجمه حسین بحرینی. 1381. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  23. علی‌آبادی، بیژن. 1390. تهران و تکیه‌هایش. مقاله اینترنتی. سایت انجمن مفاخر معماری ایران: www.ammi.ir
  24. مولائی، اصغر. 1388. .پروژه نهایی درس روش‌های طراحی شهری 2: تجزیه‌وتحلیل شهرری بر اساس هنجار خوانایی و تعلق‌خاطر. مدرس: دکتر مصطفی بهزادفر. دوره کارشناسی ارشد طراحی شهری. دانشگاه علم‌وصنعت ایران. نیمسال اول تحصیلی 89-1388.
  25. مطهری، مرتضی. 1370. فطرت. تهران: انتشارات صدرا. چاپ دوم.
  26. قبادیانی، ناصرخسرو. 1381. سفرنامه ناصرخسرو. تهران: انتشارات زوار.
  27. زجاجی، مجید. 1392. اهمیت زیارت ائمه هدی و امام‌زادگان عظیم‌الشأن. نخستین کنگره بین‌المللی امام‌زادگان. سازمان اوقاف و امور خیریه استان اصفهان و دانشگاه اصفهان.
  28. خرمشاهی، بهاءالدین. 1372. دین‌پژوهی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  29. مدنی، ملا عبدالرسول. 1370. تاریخ کاشان. کاشان. چاپ اول.
  30. دلبری، شهربانو. 1392. توجه جغرافی‌دانان مسلمان به زیارت و دیدار مشاهد متبرکه. نخستین کنگره بین‌المللی امام‌زادگان. سازمان اوقاف و امور خیریه استان اصفهان و دانشگاه اصفهان. جلد دوم.
  31. واعظ جوادی، مرتضی. 1390. فلسفه زیارت و آیین آن. قم: انتشارات اسرا. چاپ هشتم.
  32. صفوی مبرهن، زهرا. 1379. نماد و نشانه. مجله معماری و فرهنگ 4: 3-7.
  33. کافی، مجی 1396. هدفمندی و آرمان‌گرایی در سبک زندگی اسلامی. دوفصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه سبک زندگی 3(5): 119-141.
  34. رستمی، احسان، و مرجان اردشیر زاده. 1392. نگاهی به نظریه‌های سبک زندگی. فصلنامه مطالعات سبک زندگی 2(3): 9-31.
  35. دیباجی، سید محمدعلی، و مهدی توکل نژاد. 1395. بررسی مؤلفه‌های سبک زندگی دینی از منظر آیت‌الله جوادی آملی و امکان بازنمایی آن در رسانه‌های مدرن. دو فصلنامه علمی تخصصی پژوهش‌نامه سبک زندگی 2: 7-32.
  36. مهدوی کنی، محممدسعید. 1387. مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی: 199-230.
  37. جوادی آملی، عبدالله. 1394. مفاتیح ‌الحیاه. چاپ اول. ویراست دوم. قم: نشر اسرا.
  38. -پاکزاد، جهانشاه. 1375. هویت و این‌همانی با فضا. مجله صفه 2-21. دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
  39. بهزادفر، مصطفی. 1390. هویت شهر نگاهی به هویت شهر تهران. تهران: نشر شهر. چاپ سوم.
  40. عمید، حسن. 1371. فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ هشتم.
  41. معین، محمد. 1381. فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات سرایش.
  42. سیدپوراذر، سید حسن. 1392. مؤلفه‌های اخلاقی مصرف در سبک ندگی کارگزاران. فصلنامه مطالعات سبک زندگی 2(3): 45-67.
  43. رفعت‌جاه، مریم، و زینب وفادار. 1393. سبک زندگی و نسبت آن با هویت دینی. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی و فرهنگی 3(2): 113-137.

44.http://www.emamzadeha.ir/farsi/list.aspx

45.http://emamzadeha.blogfa.com

46. http://www.ardehal.org