مؤلفه‌های لذت‌بری سعادت‌نگر بر اساس منابع اسلامی: تدوین یک مدل مفهومی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

2 استادیارگروه روان‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

3 استاد گروه روان‌شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

4 دانشیار و مدیر گروه آمار، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

درباره آنچه برای مردم احساس شادکامی و سعادتمندی می‌آورد رویکردهای مختلفی وجود دارد. این موضوع از دیرباز موردتوجه اندیشمندان، فلاسفه و روان‌شناسان بوده است. پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل مفهومی لذت‌بری سعادت‌نگر بر اساس متون اسلامی (قرآن و حدیث) انجام شد. در این پژوهش، به‌منظور تحلیل مؤلفه‌های مفهومی لذت‌بری و سعادت‌نگری از جملات توصیفی- تبیینی متون اسلامی (قرآن و حدیث) از روش تحلیل محتوا و به‌منظور تبیین ساختار مفهومی لذت‌بری سعادت‌نگر از روش معناشناسی زبانی استفاده شد. بدین منظور، به‌واسطه واژگان و مفاهیم جمع‌آوری شده در حوزه معنایی لذت‌بری و سعادت‌نگری، جملات توصیفی- تبیینی مرتبط با موضوع در متون اسلامی جستجو و انتخاب شدند. برای تعیین مؤلفه‌های مفهومی نیز عملیات مقوله‌بندی و مفهوم‌سازی بر مضمون‌های اصلی متون انتخاب‌شده انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان داد ساختار مفهومی لذت‌بری سعادت‌نگر بر اساس متون اسلامی بر چهار مؤلفه اصلی شامل تجربه لذت (در قلمرو لذت‌های مادی، روان‌شناختی و معنوی)، هشیاری در لذت‌بری، جهت‌گیری سعادت‌نگر در لذت‌بری و فرآیندهای دستیابی به سعادت مبتنی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Constituents of Eudaemonistic Pleasure according to the Islamic Sources (Editing a Conceptual Model)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Abbasi 1
  • Rahim Naru’i Nusrati 2
  • Mas’ud Janbuzurgi 3
  • Sayyid Kamran Quraishi 4
1 A Ph. D. student of psychology at Imam Khomeini Institute of Education and Research, Qom, Iran (the main author).
2 An assistant professor of psychology group at Imam Khomeini Institute of Education and Research, Qom, Iran.
3 A professor of psychology group at Hawzah and Daneshgah Research center, Qom , Iran.
4 An associate professor and the head of statistics group, Qom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

There are different approaches to what might bring people happiness and joy. This issue has since long been drawing the attention of scholars, philosophers, and Psychologists. This research has been carried out in order to edit a conceptual model of eudaemonistic pleasure according to the Islamic sources (the Qur’an and hadith). In order to analyze the constituents of concepts of pleasure and eudaemonism within the descriptive-explanative statements of the Islamic texts, we made use of the content analysis method; and for the explanation of the conceptual structure of eudaemonistic pleasure, we made use of semantic method. For that matter, we have first gone to seek for and collect the terms and descriptive-explanative statements related to the topic within the Islamic texts. Classification and conceptualization of the main contents of the selected texts have been done in order to determine the constituents of concept.
    The research findings suggest that according to the Islamic texts the conceptual structure of eudaemonist pleasure rests on four main constituents: the experience of pleasure (in the fields of carnal psychological and spiritual pleasure), awareness when taking pleasure, eudaemonistic orientation in pleasure-taking, and the process of achieving happiness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • pleasure-taking
  • eudaemonism
  • spiritualism
  • conceptual model
  • the process of achieving
  1. قرآن کریم. 1380. ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب علیه‌السلام.
  2. ابن سینا، حسین بن عبدالله. 1375. الاشارات و التنبیهات، الجزء الثالث فی علم ماقبل علم الطبیعة مع الشرح خواجه نصیرالدین طوسی. قم: نشر بلاغت.
  3. ابن منظور، ابو الفضل. 1414. لسان العرب، تحقیق و تصحیح: احمد فارس صاحب الجوائب. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.
  4. ابن‌فارس، أحمد. 1404. معجم المقاییس اللغة، تحقیق و تصحیح: عبد السلام محمد هارون. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  5. اتکینسون، ریتال ال و همکاران. زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه محمد .نقی براهنی و همکاران. 1385. تهران: انتشارات رشد.
  6. برقی، احمد بن محمد بن خالد. 1371. المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة.
  7. بریه، امیل. تاریخ فلسفه، ترجمه علی مراد داودی. 1374. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  8. پسندیده، عباس. 1386. درآمدی بر روش‌شناسی فهم معارف روان‌شناختی از احادیث، علوم حدیث 46-45: 109-88.
  9. تمیمی آمدی، عبد الواحد. 1366. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم. ‌
  10. الجرجانی، السید الشریف علی بن محمد. 1370. کتاب التعریفات. تهران: ناصر خسرو.
  11. حرانی، ابن شعبه حسن بن علی. 1404. تحف العقول. تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
  12. حمیری، عبد الله بن جعفر. 1413. قرب الإسناد. تحقیق / تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام. قم:‌ مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
  13. دیلمی، حسن بن محمد. 1408. أعلام الدین فی صفات المؤمنین. تحقیق / تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
  14. دیلمی، حسن بن محمد. 1412. إرشاد القلوب إلی الصواب (للدیلمی). قم: الشریف الرضی.
  15. الرازی، فخرالدین. .1415.. عین الحکمة. تحقیق: الدکتور الشیخ احمد حجازی احمد السقا. تهران: منشورات مؤسسه الصادق علیه السلام للطباعة و النشر.
  16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412. مفردات ألفاظ القرآن. تحقیق: صفوان عدنان داوودی. بیروت: دار الشامیة.
  17. الرضی، محمد بن حسین. 1414.. نهج البلاغة (للصبحی صالح). تحقیق / تصحیح: صبحی صالح. قم: هجرت.
  18. سرمد، زهره، عباس بازرگان، و الهه حجازی. 1380. روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.
  19. سهروردی، شهاب‌الدین. 1373. مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح، تحشیه و مقدمه: سید حسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  20. شجاعی، محمدصادق، مسعود جان‌بزرگی، علی عسگری، سید محمد غروی‌راد، و عباس پسندیده. 1393. کاربرد نظریه حوزه‌های معنایی در مطالعات واژگانی ساختار شخصیت در پایه منابع اسلامی. مطالعات اسلام و روان‌شناسی 15: 7-38.
  21. شعیری، محمد بن محمد. بی‌تا. جامع الأخبار (للشعیری). نجف: مطبعة حیدریة.
  22. شیرازی، صدرالدین محمد. 1981. الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث.
  23. ـــــــــــــــــــــــ. 1360. الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  24. ــــــــــــــــــــــ. 1364. تفسیر القرآن الکریم. تصحیح: محمد خواجوی. قم: بیدار.
  25. الصدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1362. الخصال، تحقیق/ تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  26. ــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1376. الأمالی (للصدوق). تهران: کتابچی.
  27. ــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1385. علل الشرائع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
  28. ــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1403. معانی الأخبار. تحقیق/ تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ‌
  29. ــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1406. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. قم: دارالشریف الرضی للنشر.
  30. ــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1413. من لا یحضره الفقیه، تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  31. طباطبایی، سید محمدحسین. 1374. تفسیر المیزان. ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  32. ـــــــــــــــــــــــ. 1390. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  33. ـــــــــــــــــــــــ. 1362. نهایة الحکمة. قم: مؤسسة الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  34. طباطبایی، سید محمدکاظم. 1393. منطق فهم حدیث. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  35. طبرسی، احمد بن علی. 1403. الإحتجاج علی أهل اللجاج (للطبرسی). تحقیق و تصحیح: محمد باقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
  36. طریحی، فخر الدین بن محمد. 1375. مجمع البحرین، تحقیق و تصحیح: احمد حسینی اشکوری. تهران: مرتضوی.
  37. طوسی، محمد بن الحسن. 1414. الأمالی (للطوسی). تحقیق و تصحیح: مؤسسة البعثة. قم: دار الثقافة.
  38. الطوسی، نصیرالدین. 1360. اخلاق ناصری. تصحیح و تنقیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: شرکت انتشارات خوارزمی.
  39. الطوسی، نصیرالدین. 1375. شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسی. قم: نشر البلاغة.
  40. الفارابی، ابونصر محمد بن محمد. 1996. کتاب السیاسة المدنیة. مقدمه و شرح: دکتر علی بوملحم. بیروت: مکتبة الهلال.
  41. ـــــــــــــــــــــــــــ. سعادت از نگاه فارابی: ترجمه دو کتاب «تحصیل السعادة» و «التنبیه علی سبیل السعادة». ترجمه علی‌اکبر جابری مقدم. 1384. قم: دارالهدی.
  42. ــــــــــــــــــــــــ. 1405. فصوص الحکم، تحقیق: الشیخ محمدحسن آل یاسین. قم: بیدار.
  43. فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409. کتاب العین. قم: نشر هجرت.
  44. فیومی، أحمد بن محمد. 1414 ق. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: مؤسسه دار الهجرة.
  45. قرشی بنایی، علی اکبر. 1412. قاموس قرآن. قم: دارالکتب الاسلامیة.
  46. قمی، علی بن ابراهیم. 1404. تفسیر القمی. تحقیق / تصحیح: طیب موسوی جزائری. قم: دارالکتاب.
  47. کار، آلان. روان‌شناسی مثبت، علم شادمانی و نیرومندی‌های انسان. ترجمه حسن‌پاشا شریفی و دیگران. 1385. تهران: سخن.
  48. کراجکی، محمد بن علی. 1410. کنز الفوائد. تحقیق/ تصحیح: عبدالله نعمة. قم: دار الذخائر.
  49. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. 1407. الکافی، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  50. گیررتس، دیرک. نظریه‌های معناشناسی واژگانی. ترجمه کورش صفوی. 1393. تهران: علمی.
  51. مسعودی، عبدالهادی. 1389. «روش فهم حدیث»، در: مدرسان دانشکده علوم حدیث، دانش حدیث: پژوهه‌ای کاربردی در شناخت دانش‌های حدیثی. قم: جمال. 155-209.
  52. مصباح یزدی، محمدتقی. 1387. به‌سوی خودسازی (مشکات: مجموعه آثار حضرت آیة‌الله مصباح). قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  53. ــــــــــــــــــــ. 1388 الف. اخلاق در قرآن 1 (مشکات: مجموعه آثار حضرت آیة الله مصباح). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله.
  54. ــــــــــــــــــــ. 1388 ب اخلاق در قرآن 2 (مشکات: مجموعه آثار حضرت آیة الله مصباح). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله.
  55. مصطفوی، حسن. 1368 ش. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  56. مطهری، مرتضی. 1377. مجموعه آثار شهید مطهری. تهران: صدرا.
  57. مفید، محمد بن محمد. 1413. الإختصاص، تحقیق / تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی. قم: الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
  58. مکارم شیرازی، ناصر. 1386. زندگی در پرتو اخلاق. قم: سرور.
  59. مهدوی کنی، محمدسعید. 1386. دین و سبک زندگی. تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
  60. نراقی، احمد بن محمدمهدی. 1378. معراج السعادة. قم: موسسه انتشارات هجرت.
  61. هرگنهان، بی. آر. درآمدی بر تاریخ روانشناسی، ترجمه یحیی سیدمحمدی. 1389. تهران: ارسباران.
    1. Babbie, E. 2011. The Basic of Social Research. USA: Wadsworth, Cengage Learning.
    2. Bryant, F. B. and Veroff, J. 2007. Savoring: A New Model of Positive Experience. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
    3. Csikszentmihalyi, M. 1990. Flow. The Psychology of Optimal Experience. New York: Harper Collins.
    4. Deci, E. L. & Ryan, R. M. 2008. Hedonia, Eudaimonia, and Well-Being: An Introduction. Journal of Happiness Studies 9: 1–11.
    5. Diener, E., Suh, E. M., Lucas, R. E. and Smith, H. L. 1999. Subjective wellbeing: three decades of progress. Psychological Bulletin 125: 276–302.
    6. Drisko, J. W., & Maschi, T. 2015. Content analysis. Pocket Guides to Social Work R.
    7. Fredrickson, B. 2009. Positivity: Groundbreaking Research Reveals how to Embrace the Hidden Strength of Positive Emotions, Overcome Negativity, and Thrive. New York: Crown.
    8. Hefferon, K. & Boniwell, I. 2011. Positive Psychology, Theory, Research and Application. London: Open University Press.
    9. Huta, V., & Ryan, R. M. 2010. Pursuing pleasure or virtue: The differential and overlapping well-being benefits of hedonic and eudaimonic motives. Journal of Happiness Studies 11(6): 735-762.
    10. Huta, V. & Waterman, A. S. 2013. Eudaimonia and Its Distinction From Hedonia: Developing a Classification and Terminology for Understanding Conceptual and Operational Definitions. Journal of Hppiness Studies, Accepted November 11 2013.
    11. Prochaska, J. O., DiClemente, C. C. & Norcross, J. C. 1992. In Search of How People Change: Applications to Addictive Behaviors. American Psychologist vol. (47)9: 1102-1114.
    12. Ryan, R. M., Huta, V., & Deci, E. L. 2008. Living well: A self-determination theory perspective on eudaimonia. Journal of Happiness Studies 9: 139-170.
    13. Ryff, C.D., & Singer, B.H. 2008. Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being. Journal of Happiness Studies 9: 13-39.
    14. Ryff, C. D. 1989. Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology 57: 1069-1081.
    15. Seligman, M. & Csikszentmihalyi, M. 2000 Positive psychology, an introduction. American Psychologist 55(1): 5-14.
    16. Seligman, M. 2002. Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize your Potential for Lasting Fulfilling. New York: Free Press.
    17. Seligman, M. E. 2011. Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Simon and Schuster.
    18. VandenBos, G. R. (Editor in Chief). 2015. APA Dictionary of Psychology. Washington, DC: American Psychological Association.
    19. Vittersø, J. 2004. Subjective well-being versus self-actualization: Using the flow-simplex to promote a conceptual, clarification of subjective quality of life. Social Indicators Research 65: 299-331.
    20. Vittersø, J. 2016. The Most Important Idea in the World: An Introduction. In Vittersø, J. (Ed.), Handbook of Eudemonic Well-Being (pp. 1-26). Tromsø: Springer.
    21. Waterman, A.S. 1984. The psychology of individualism. New York, NY: Praeger.
    22. Waterman, A.S. 1993. Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment. Journal of Personality and Social Psychology 64: 678-691.